Τη μετοχή δέον του ρήματος δεῖ, που δήλωνε στην αρχαία ελληνική γλώσσα αυτό που είναι υποχρεωτικό, αναγκαίο ή πρέπον τη συναντούμε και στη νέα ελληνική γλώσσα.

Όταν θέλουμε να δηλώσουμε υπερβολή ή υπέρβαση του κανονικού και του συνηθισμένου, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είτε τη φράση υπέρ το δέον (υπέρ + αιτιατική) είτε τη φράση πέραν του δέοντος (πέραν + γενική): «Ήταν πάντοτε υπέρ το δέον επιεικής απέναντι στα παιδιά του», «Η μητέρα σου υπήρξε πέραν του δέοντος σκληρή και αδιάλλακτη στο ζήτημα του διαζυγίου».
Ωστόσο, πολύ συχνά χρησιμοποιούμε λανθασμένα τη φράση υπέρ του δέοντος (υπέρ + γενική), για να δηλώσουμε υπέρβαση ή υπερβολή. Η πρόθεση υπέρ που συντάσσεται με γενική δηλώνει κάτι εντελώς διαφορετικό, δηλαδή κάτι που γίνεται προς υπεράσπιση, βοήθεια ή ωφέλεια κάποιου: «Έπεσε υπέρ πίστεως και πατρίδος», «υπέρ των αγώνων της πατρίδας», «Διεξάγεται έρανος υπέρ των σεισμοπαθών».

Το συγκεκριμένο γλωσσικό λάθος εντάσσεται σύμφωνα με το Γ. Ξυδόπουλο, στα λάθη των λεξισημασιολογικών μηχανισμών λόγω του ότι αφορά παραφθορά αρχαϊκών στερεοτυπικών εκφράσεων που χρησιμοποιούνται στη νέα ελληνική γλώσσα. Το λάθος έγκειται στη σύγχυση της χρήσης προθέσεων και συμπληρωμάτων τους και οφείλεται αφ’ ενός στην άγνοια των ορθών λόγιων εκφράσεων από την πλευρά των ομιλητών, οι οποίοι χρησιμοποιούν τους διαθέσιμους μηχανισμούς της νέας ελληνικής γλώσσας, και αφ’ ετέρου ενδεχομένως στην αδυναμία αναγνώρισης των συστατικών μερών που είναι αρχαϊκές λέξεις και δεν υπάρχουν στη νέα ελληνική γλώσσα.

Ενδεικτίκη Βιβλιογραφία

1. Δημελά Ε., Σημειώσεις Σεμιναρίου Γλώσσας, Το Γλωσσικό Λάθος, 02-04-2015
2. Ξυδόπουλος, Γ. 2004. «Τι είναι τελικά τα γλωσσικά λάθη*;». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 24, 519-30.
3. Θεοφανοπούλου-Κοντού, Δ. 2010. «Η χρήση της γλώσσας, τα λάθη της και ο ρόλος του γραμματικού συστήματος». ΜΕΓ 30: 55-76.
4. Θεοφανοπούλου-Κοντού, Δ. «Λάθη στη χρήση της γλώσσας: Αλήθεια και μύθος», στο: Χάρης, Γ. 2001. Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης, 53-61.
5. http://eduadvisor.gr/index.php/glwssika-more/12226-yper-to-deon-yper-toy-deontos-kai-peran-toy-deontos

A.G.