Το καλοκαίρι του 1914 ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος με αντίπαλες παρατάξεις τις «Κεντρικές Δυνάμεις» δηλαδή τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία και τις «Δυνάμεις της Συνεννόησης» (Entente) δηλαδή τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Ο πόλεμος αυτός είχε παγκόσμιο χαρακτήρα και δεν περιορίσθηκε αποκλειστικά στον ευρωπαϊκό χώρο. Κατά την διάρκεια του και άλλες χώρες εισήλθαν στο πλευρό των δυο αντιμαχόμενων παρατάξεων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με την Αντάντ, ενώ η Ρωσία υπό το βάρος της Οκτωβριανής Επανάστασης συνθηκολόγησε με τις «Κεντρικές Δυνάμεις» το 1917. Το φθινόπωρο του 1918 ο πόλεμος τερματίστηκε και οι «Κεντρικές Δυνάμεις» συνήψαν ανακωχή, συνθηκολόγησαν και αποδέχτηκαν τους όρους του προγράμματος των Δεκατεσσάρων Σημείων του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Ουίλσον (1856-1924).

Με το τέλος του πολέμου, στα προάστια του Παρισιού υπογράφτηκαν την διετία 1919-1920 συνθήκες ειρήνης μεταξύ των νικητών και των ηττημένων. Συνολικά υπογράφηκαν πέντε συνθήκες μεταξύ των νικητριών δυνάμεων με κάθε ηττημένη ξεχωριστά. Η συνθήκη των Βερσαλλιών (28-06-1919) αφορούσε τη Γερμανία, η συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Σεπτέμβριος 1919) την Αυστρία, η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919) τη Βουλγαρία, η συνθήκη του Τριανόν (Ιούνιος 1920) την Ουγγαρία και η συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920) την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι συνθήκες αυτές δεν απετέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης για τους ηττημένους οι οποίοι αναγκάστηκαν να τις αποδεχθούν ως είχαν. Αυτές βασίσθηκαν στο πρόγραμμα των Δεκατεσσάρων σημείων του Προέδρου Ουίλσον έχοντας υποστεί τροποποιήσεις προς όφελος των νικητών.

Με την επικύρωση των συνθηκών ο χάρτης της Ευρώπης άλλαξε δραματικά σε σχέση με το 1914 αφού δημιουργήθηκαν πολλά νέα κράτη, διαλύθηκαν οι τέσσερις μεγάλες αυτοκρατορίες και έγινε ανακατανομή εδαφών. Η χάραξη των νέων συνόρων βασίσθηκε στο δόγμα της αυτοδιάθεσης των λαών με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων εθνικών κρατών κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, αφού από τον διαμελισμό της Αυστροουγγρικής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ξεπήδησαν οι εθνότητες που τις συγκροτούσαν.
Τα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί στον Ευρώπη με την άνοδο του εθνικισμού στις αρχές του 19ου αιώνα και είχαν ως σύνθημα την αυτοδιάθεση των λαών, εν μέρει ρυθμίστηκαν με τις διευθετήσεις των συνθηκών του 1919-1920, αφού πλέον ο πολιτικός χάρτης της Ευρώπης ανταποκρινόταν σε μεγαλύτερο σε σχέση με το 1914 βαθμό στο χάρτη των εθνών του Ευρωπαϊκού χώρου. Επιπρόσθετα οι συντάκτες των συνθηκών κατά την χάραξη των νέων συνόρων λάμβαναν υπόψη τους και παράγοντες ασφάλειας και βιωσιμότητας των νέων κρατών.
Σχεδόν όλα τα νέα εθνικά κράτη που δημιουργήθηκαν βρίσκονταν στην Ανατολική Ευρώπη. Στη Δυτική Ευρώπη ρυθμίστηκαν εδαφικά θέματα με την ανακατανομή περιοχών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι περιοχές της Αλσατίας και Λοραίνης που είχε απολέσει η Γαλλία το 1871 κατά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο και οι οποίες επεστράφησαν σε αυτή.
Επιπλέον, με την συνθήκη των Βερσαλλιών η Γερμανία έχασε όλες τις αποικίες που κατείχε στην Αφρική και στον Ειρηνικό οι οποίες τέθηκαν πλέον στην διάθεση των νικητών.

Με τις συνθήκες του 1919-1920 επιδιώχθηκε η αποκατάσταση του αισθήματος της ασφάλειας μεταξύ των κρατών, η παύση του ανταγωνισμού των εξοπλισμών και γενικότερα η διασφάλιση της ειρήνης.
Η Γαλλία μετά το τέλος του πολέμου επιζητούσε εγγυήσεις ασφάλειας, ώστε η Γερμανία να μην καταστεί στο μέλλον απειλή, δεδομένου ότι αυτή θεωρήθηκε ως η κύρια υπαίτιος έναρξης του πολέμου. Για το λόγο αυτό ο Κλεμανσώ (1841-1929) απαίτησε ασφαλή ανατολικά σύνορα και μείωση του στρατιωτικού εξοπλισμού της Γερμανίας. Κατόπιν διαβουλεύσεων με τους δύο άλλους παράγοντες της τριανδρίας που συνέταξαν την Συνθήκη των Βερσαλλιών, τον Πρόεδρο Ουίλσον και τον Λόυδ Τζώρτζ (1863-1945), αποφασίσθηκε η αποστρατικοποίηση της κοιλάδας του Ρήνου και ο περιορισμός των στρατιωτικών εξοπλισμών. Η Γερμανία αναγκάστηκε μεταξύ των άλλων να μη διαθέτει ναυτικό στόλο, αεροπορία και βαρύ οπλισμό.
Το δέκατο τέταρτο σημείο του προγράμματος του προέδρου Ουίλσον προέβλεπε την ίδρυση μίας Κοινωνίας των Εθνών, όπου όλα τα κράτη θα συνεργάζονταν για τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και την ελάττωση των εξοπλισμών τους. Η σύμβαση της Κοινωνίας των Εθνών απετέλεσε τμήμα των συνθηκών που υπογράφτηκαν.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος πέραν των δεινών που επέφερε στις κοινωνίες της Ευρωπαϊκής ηπείρου άλλαξε και τους παγκόσμιους συσχετισμούς δυνάμεων. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις έχασαν μέρος από την ισχύ τους αφού πολλές χώρες, όπως η Ινδία, ανέπτυξαν στα χρόνια του πολέμου την οικονομία τους και έτσι οι Ευρωπαίοι έχασαν αγορές που τις θεωρούσαν δικές τους. Επιπρόσθετα, μια νέα μεγάλη δύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, άρχισε να κάνει την εμφάνιση της.
Οι συνθήκες ειρήνης που συνετάχθησαν με το τέλος του πολέμου δεν κατάφεραν τελικά να αποσοβήσουν νέα παγκόσμια σύρραξη, αφού οι επαχθείς όροι που επεβλήθησαν στη Γερμανία έθρεψαν τον εθνικισμό και τον μιλιταρισμό.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Serge Berstein, Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος 2, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997

2. E. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, Τόμος Β’, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988

3.T.C.W.Blanning, Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Εκδόσεις Τουρίκη, Αθήνα 2009