Από τις αρχές του 17ου αιώνα στον Ευρωπαϊκό χώρο επικράτησε μία νέα θεώρηση για τον τρόπο προσέγγισης και ερμηνείας του φυσικού κόσμου. Η επιστήμη ως θεσμός αντικαθιστά τη φιλοσοφία και αποκτά το δικαίωμα διερεύνησης του φυσικού γίγνεσθαι. Τα θεμέλια της νέας επιστημονικής σκέψης τέθηκαν κυρίως από τον Άγγλο Francis Bacon (1561 – 1626) και τον Γάλλο Rene Descartes (1596 – 1650). Ο καθένας πρότεινε διαφορετική μέθοδο για την προσέγγιση της αλήθειας και του απόκτησης βέβαιης επιστημονικής γνώσης. Ο Bacon, ο οποίος θεωρείται ως ο ιδρυτής του αγγλοσαξωνικού επιστημονικού τρόπου σκέψης, διατύπωσε την άποψη ότι πρέπει να βασιζόμαστε στα πειράματα και τις παρατηρήσεις για να εξάγουμε έγκυρη γνώση, ενώ ο Καρτέσιος, σε αντιδιαστολή με τον Bacon, πρότεινε τη λογική του ανθρωπίνου νου ως το μοναδικό κριτήριο που οδηγεί στην αλήθεια.

Ο Bacon εισήγαγε τον εμπειρισμό αφού θεωρούσε ότι τα εμπειρικά δεδομένα που λαμβάνει ο άνθρωπος μέσω των αισθήσεων του από την παρατήρηση και το πείραμα οδηγούν στην τεκμηρίωση της αντικειμενικής αλήθειας. Η συλλογιστική του Bacon βασίζεται στον επαγωγικό λογισμό (induction), σύμφωνα με τον οποίο ο τρόπος αναζήτησης της γνώσης προέρχεται από παρατηρησιακά ή πειραματικά δεδομένα μέσω των οποίων εξάγονται καθολικές θεωρίες και νόμοι. Η επιστημονική μέθοδος της επαγωγής παρείχε κατά τον Bacon βέβαιη γνώση. Αντίθετα ο Καρτέσιος θεωρούσε ότι μέσω των αισθήσεων δεν μπορούσε να παραχθεί βέβαιη αντικειμενική γνώση αλλά έπρεπε να βασιζόμαστε στον ορθό λόγο του ανθρωπίνου νου και στις μαθηματικές αποδείξεις. Ο Καρτέσιος θεώρησε τον ορθολογισμό και την παραγωγική μέθοδο (deduction) ως τη μοναδική οδό για την επιστημονική βεβαιότητα, δηλαδή την επεξεργασία των υποθέσεων που παράγονται στο λογικό του ανθρωπίνου νου με τελικό αποτέλεσμα την εξαγωγή λογικών συμπερασμάτων σχετικά με τη λειτουργία της φύσης.

Η Βασιλική Εταιρεία της Αγγλίας ιδρύθηκε το 1662 και τα μέλη της έτρεφαν θαυμασμό για τον Bacon. Ο Νεύτων αποτελούσε μέλος της και στα συγγράμματα του ‘Opticks’ και ‘Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica’ περιγράφει την επιστημονική μέθοδο που ακολούθησε για την περιγραφή των φυσικών φαινομένων η οποία βασιζόταν στο πείραμα και την επαγωγή. Ο Νεύτων υποστήριξε ότι οι διατυπώσεις υποθέσεων σχετικά με τα φυσικά φαινόμενα πρέπει να βασίζονται σε εμπειρικά δεδομένα και να έχουν επιβεβαιωθεί πειραματικά. Εφόσον η θεωρητική υπόθεση δεν καταρρίπτεται από κάποιο πείραμα τότε μέσω της επαγωγικής γενίκευσης μπορούμε να διατυπώσουμε καθολικούς νόμους και να οδηγηθούμε σε έγκυρη επιστημονική γνώση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της επιστημονικής μεθόδου του Νεύτωνα αποτέλεσαν η ανακάλυψη της συνθετότητας του λευκού φωτός και ο νόμος της βαρύτητας. Όμως και στις δύο περιπτώσεις ο Νεύτωνας διατύπωσε ότι δεν γνώριζε απόλυτα τί είναι το φως ή η ακριβής έννοια της βαρύτητας, αλλά υποστήριξε ότι ήταν έτσι όπως τα περιέγραφε διότι με τον τρόπο αυτό εξηγούνταν τα φαινόμενα. Ο Νεύτωνας αντιλήφθηκε το πρόβλημα των επαγωγικών γενικεύσεων, όμως υποστήριξε ότι ήταν η πιο κατάλληλη μέθοδος που διέθετε η πειραματική φιλοσοφία για την εξαγωγή συμπερασμάτων.

Ο John Locke (1632 – 1704) ο οποίος επίσης ήταν μέλος της Βασιλικής Εταιρείας, αποτέλεσε το θεμελιωτή του φιλοσοφικού ρεύματος του εμπειρισμού και το έργο του θεωρείται ως το ανθρωπιστικό, αντίστοιχο της Νευτώνειας φυσικής. Ο Locke ασχολήθηκε με τη λειτουργία του ανθρωπίνου νου και διατύπωσε την άποψη ότι όλες οι ιδέες που δημιουργούνται μέσα του και λαμβάνονται μέσω των αισθητηρίων οργάνων προέρχονται αποκλειστικά από την εμπειρία. Στη συνέχεια νους με τις διεργασίες του στοχασμού επεξεργάζεται τα εμπειρικά δεδομένα δημιουργώντας συμπεράσματα που περιγράφουν τη φυσική κατάσταση του κόσμου. Επιπλέον συμμεριζόταν τις απόψεις του Νεύτωνα για τις ιδιότητες των σωμάτων και εξέφρασε την άποψη ότι οι πρωτογενείς τους ιδιότητες που γίνονται αντιληπτές μέσω των αισθήσεων, όπως ο όγκος και το σχήμα, αποτελούν θεμέλιο για την προαγωγή της έγκυρης επιστημονικής γνώσης. Επομένως κατέληξε στη θεώρηση ότι η αισθησιαρχία στην επιστήμη αποτελεί παράγοντα αντικειμενικότητας οδηγούμενοι έτσι στην ακριβή μελέτη τηςκαι τελικά συμπέρανε ότι η πειραματική επιστήμη και η επιστημονική εξήγηση, έτσι όπως την εισήγαγε ο Νεύτωνας, ήταν αναγκαία για την θεμελίωση θεωριών και καθολικών νόμων.

Ο David Hume (1711 – 1776) ήταν σκωτσέζος φιλόσοφος του οποίου το έργο εντάσσεται στα φιλοσοφικά ρεύματα του εμπειρισμού και του σκεπτικισμού. Ο Hume θεωρούσε, όπως και ο Locke, ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί να παράγει επιστημονική γνώση μέσω της επεξεργασίας των εμπειρικών δεδομένων, αλλά υποστήριξε ότι η επαγωγική γενίκευση που πραγματοποιείται κατά την εκπόνηση θεωρητικής γνώσης μπορεί να αποδώσει μόνο σε πιθανολογική βάση. Πίστευε ότι οι επαγωγικές γενικεύσεις δεν μπορούν από μόνες τους να παράγουν βεβαιότητα για κάποιο γεγονός διότι δε διαθέτουν λογική εγκυρότητα δεδομένου ότι οι προκείμενες ενός συμπεράσματος μπορεί να είναι αληθείς, αλλά το συμπέρασμα ψευδές, διότι αυτές δεν ήταν εφικτό να συνδέονται με κάποιο λογικό συνειρμό με το συμπέρασμα, όπως συμβαίνει με την παραγωγή (deduction). Με τη γνωσιολογία του Hume εισάγεται ουσιαστικά ο σκεπτικισμός σχετικά με την ικανότητα του ανθρωπίνου νου να αποκτήσει ορθή γνώση.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

1. F. Chalmers, Τι είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;, Παν. Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2011.
2. Charles Coylston Gillispie, Στην κόψη της αλήθειας,ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1994.
3. Woolhouse, R.S., Φιλοσοφία της Επιστήμης, Τόμος Β’: Οι εμπειριστές, μτφρ. Σ. Τσούρτη, Πολύτροπον, Αθήνα 2003.