Τα επαναστατικά κινήματα που εκδηλώθηκαν το 1848 και διαδόθηκαν ραγδαία στον Ευρωπαϊκό χώρο, τελικά δε στέφθηκαν με επιτυχία και οι συντηρητικές δυνάμεις του συνεδρίου της Βιέννης επικράτησαν ξανά. Εν τούτοις, οι συνέπειες τους ήταν σημαντικές με το να επιφέρουν μεταρρυθμίσεις, να συντελέσουν στην περαιτέρω διάδοση των ιδεωδών της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 στην κεντρική και την ανατολική Ευρώπη και να συμβάλουν στην κατάρρευση της παλαιάς Ευρωπαϊκής τάξης πραγμάτων.

Με το ξέσπασμα των κινημάτων, άμεσες συνέπειες στις περισσότερες χώρες ήταν η δημιουργία πολιτεύματος συνταγματικής μοναρχίας, η κατάργηση φεουδαρχικών θεσμών και καταλοίπων, όπως η δουλοπαροικία, και η επίτευξη φιλελευθέρων μεταρρυθμίσεων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν η παραχώρηση πολιτικών ελευθεριών και η κατάργηση της αγγαρείας των χωρικών στην Αψβουργική Αυτοκρατορία, η εφαρμογή της καθολικής ψηφοφορίας και η συγκρότηση συντακτικής βουλής στα Γερμανικά κρατίδια.

Η αστική τάξη βγήκε κερδισμένη από τα επαναστατικά κινήματα του 1848 και τοποθετήθηκε στο ίδιο επίπεδο με την αριστοκρατία. Όμως δε θεωρούσε πλέον ως αντίπαλο της τους ευγενείς αλλά την εργατική τάξη, η οποία, αν και   συμμετείχε μαζί της στα κινήματα, υπέστη διώξεις. Ως εκ τούτου άρχισε να υφίσταται ταξική αντιπαλότητα και για να ευδοκιμήσει ο αστικός φιλελευθερισμός ήταν απαραίτητο να ικανοποιούνται αιτήματα της εργατικής τάξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι μεταρρυθμίσεις στη Βρετανία το 1867.

Ο φιλελευθερισμός που άσκησε η αστική τάξη κατήργησε τις αγκυλώσεις του παλαιού καθεστώτος, εντατικοποίησε τον ρυθμό εκβιομηχάνισης, οδήγησε σε ανάπτυξη την οικονομία, βελτίωσε τις μεταφορές και συντέλεσε στην επέκταση των σιδηροδρόμων κυρίως στη Γαλλία και την κεντρική Ευρώπη. Προς την κατεύθυνση αυτή ήταν η κατάργηση δασμών και η ίδρυση τραπεζών επενδύσεων.

Η Αψβουργική αυτοκρατορία, έχοντας καταπνίξει με την βοήθεια της Ρωσίας όλα τα κινήματα που ξέσπασαν στο εσωτερικό της το 1848, αρχικά ενισχύθηκε. Όμως οι εθνότητες που την απάρτιζαν, Μαγυάροι, Τσέχοι, Κροάτες, Βοημοί και Σλάβοι, επιζητούσαν την εθνική τους αυτοδιάθεση. Οι εθνικές αντιπαλότητες που ξέσπασαν μεταξύ τους δεν οδήγησαν τελικά στην αυτοδιάθεση τους, όμως προκάλεσαν ρήγματα στην συνοχή της αυτοκρατορίας και παρά τις προσπάθειες του Αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ (1830-1916) για την δημιουργία ενός εθνικού κράτους, επήλθε η αποσύνθεσή της, αρχικά με την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας το 1867.

Συνέπεια των κινημάτων στα γερμανικά κρατίδια ήταν η δημιουργία συντακτικής βουλής στη Φρανκφούρτη η οποία αποτέλεσε το πρώτο βήμα συγκερασμού φιλελευθερισμού και εθνικισμού για την δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους. Η ρεαλιστική πολιτική του Πρώσου πρωθυπουργού Βίσμαρκ (1815-1898) κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρο για ένωση των Γερμανών το 1871, με την ανακήρυξη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας.

Τα φιλελεύθερα κινήματα που ξέσπασαν στην Ιταλική χερσόνησο (Βασίλειο της Σαρδηνίας, Παπικά κράτη, Βασίλειο δύο Σικελιών) μετατράπηκαν σε εθνικιστικά με στόχο την ενοποίηση της Ιταλίας και το διωγμό των Αυστριακών από τη Λομβαρδία και τη Βενετία. Τα κινήματα αυτά του 1848 δε στέφθηκαν από επιτυχία, αλλά εμφύτευσαν την ιδέα της αναγέννησης του ιταλικού έθνους, που έγινε πραγματικότητα το 1871 με την ίδρυση του Βασιλείου της Ιταλίας με πρωτεύουσα την Ρώμη.

Οι αλλαγές που συνέβησαν στον Ευρωπαϊκό χώρο το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ήταν ρηξικέλευθες. Ο επαναστατικός πυρετός των πρώτων δεκαετιών οφειλόταν στις αρχές του διαφωτισμού και στη βιομηχανική επανάσταση και αποτελέσματα αυτών ήταν η ισχυροποίηση της αστικής τάξης, η επικράτηση οικονομικού φιλελευθερισμού, η έξαρση εθνικιστικών κινημάτων και η δημιουργία νέων κρατών –εθνών. Οι συνέπειες αυτής της επαναστατικής εποχής επηρέασαν τις εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τον 20ο αιώνα.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
1. Serge Berstein, Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος 2, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997
2. E. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, Τόμος Β’, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988
3. T.C.W.Blanning, Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Εκδόσεις Τουρίκη, Αθ