Προς το τέλος του 18ου αιώνα στον ευρωπαϊκό χώρο συντελέστηκαν δυο σημαντικές επαναστάσεις η Βιομηχανική Επανάσταση που ξεκίνησε στην Αγγλία το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και η Γαλλική Επανάσταση που ξέσπασε το 1789. Οι επαναστάσεις αυτές προκάλεσαν ραγδαίες αλλαγές στους κοινωνικό πολιτικό οικονομικούς ρυθμούς της ζωής των ανθρώπων και τα αποτελέσματα τους καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις.  Ομοίως την ίδια περίοδο εμφανίστηκε ένα πνευματικό κίνημα το οποίο κατόπιν έλαβε το όνομα ρομαντισμός και το οποίο προέκυψε από τους προβληματισμούς που έθεσε ο Διαφωτισμός και εναντιωνόταν στην ορθολογικότητα που προέκρινε η επιστημονική επανάσταση του Isaac Newton (1642 – 1727). Αυτοί οι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρφωση, το 19ο αιώνα, ενός νέου ορισμού περί της έννοιας της τέχνης και του καλλιτέχνη.

Οι επαναστάσεις του 18^ου αιώνα έφεραν με γοργούς ρυθμούς στους ευρωπαίους μια νέα ζωή κατά τον 19^ου αιώνα. Οι εκφάνσεις αυτής αφορούσαν αφενός μεν κοινωνικές αλλαγές όπως την ενδυνάμωση της αστικής τάξης, της ατομικής συνείδησης και τη συρρίκνωση της δύναμης της αριστοκρατίας και της εκκλησίας, αφετέρου δε οικονομικές όπως την εκβιομηχάνιση και την ανάπτυξη των τεχνολογιών, τη ραγδαία ανάπτυξη των πόλεων και τη βελτίωση των μεταφορών και επικοινωνιών. Ταυτόχρονα όμως, ως απόρροια του Διαφωτισμού, επήλθε μια πνευματική επανάσταση που είχε να κάνει με την απόρριψη των απόλυτων αξιών, την πρόκριση του ατομισμού την έμφαση στο συναίσθημα και την απόρριψη των συβάσεων του παρελθόντος. Το νέο αυτό πνευματικό κίνημα το οποίο επηρέασε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες από τα μέσα περίπου του 18^ου αιώνα ονομάστηκε ρομαντισμόςκαι οι νέες ιδέες που πρέσβευε ήταν η απόρριψή του ορθολογισμού, η ανεύρεση νέων προτύπων, η ιστορικότητα της ζωής, η μυθοποίηση του παρελθόντος και η ατομική ελευθερία έκφρασης.

Το ρομαντικό κίνημα επέδρασε καταλυτικά στις τέχνες προσδίδοντας τους χαρακτηριστικά όπως ήταν η απόδοση έντονων συναισθημάτων νοσταλγίας, θλίψης και μοναξιάς, η αναπόληση του παρελθόντος και των εξωτικών χωρών καθώς και ευρύτητα στη θεματολογία. Ως συνέπεια αυτών ήταν αφενός μεν για την τέχνη αυτή καθαυτή να υπάρξουν νέα πρότυπα και νέα θεματολογία, αφετέρου δε ο καλλιτέχνης να απελευθερωθεί από τις συμβάσεις του παρελθόντος και μέσω του καλλιτεχνήματος του να εκφράσει τον ατομικό του ψυχισμό.Στη μουσική σύνθεση το ρομαντικό κίνημα επέδρασσε περισσότερο από κάθε άλλη μορφή τέχνης και μέχρι το τέλος του 19^ου αιώναδεδομένου ότι αυτή άγγιζε το συναίσθημα του κοινού. Όμως ήδη από τα μέσα του 19^ου αιώνα διαμορφώθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο ένα ρεύμα αντίδρασης στον ρομαντισμό αρχικά στη λογοτεχνία και κατόπιν στη ζωγραφική το οποίο ονομάστηκε ρεαλισμός.Το κίνημα αυτό είχε ως πρωταρχική ιδέα την πιστή αναπαράσταση της φύσης με αληθινά έργα και όχι φανταστικά δίνοντας έμφαση  στην απλότητα στις καθημερινές σκηνές και την τοπιογραφία.Προς το τέλος του αιώνα οι καλλιτεχνικές τάσεις ήταν κατακερματισμένες με πλέον αξιόλογο το ρεύμα του ιμπρεσιονισμού.

Στο πλαίσιο αυτών των αλλαγών όλες οι τέχνες απόκτησαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική δομή του ευρωπαϊκού κόσμου. Πέραν του γεγονότος ότι ιδρύθηκαν ακαδημίες, μουσεία, αίθουσες συναυλιών και δημόσια μνημεία οι τέχνες αφενός μεν αυτονομήθηκαν από κάθε εξουσία, αφετέρου δε ο καλλιτέχνης έχαιρε εκτίμησης και συμμετείχε στα κοινωνικά δρώμενα. Η τέχνη πλέον υπερκέρασε θεσμούς όπως την εκκλησία, η άσκηση της έγινε ένα αξιοσέβαστο επάγγελμα, το κοινό που ενασχολείτο διευρύνθηκε και ήταν πιο ενεργό, ενώ επίσης αποτέλεσε μέσο διαμόρφωσης των εθνικών συνειδήσεων.Αυτοί οι παράγοντες, τόσο κατά την περίοδο του ρομαντικού κινήματος όσο και κατά του ρεαλισμού, εντός του διαμορφωμένου κοινωνικού οικονομικού και πολιτικού πλαισίου του 19^ου αιώνα είχαν ως αποτέλεσμα οι τέχνες να αποτελούν πηγή έμπνευσης η μια για την άλλη, όπως για παράδειγμα η αναπαράσταση αστικών αρχιτεκτονημάτων μέσω ζωγραφικών πινάκων ή η  προσέγγιση της μουσικής με βάση λογοτεχνικά κείμενα.

Ενδεικτική βιβιογραφία:

T.C.W. Blanning, Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης, Αθήνα, Τουρίκη, 2009.

E.H. Gombrich, Το Χρονικό της Τέχνης, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1998.

Α. Hauser, Κοινωνική ιστορία της Τέχνης, τόμ. 3., μτφρ. Τ. Κονδύλης, Αθήνα, Κάλβος, 1976.

J. Machlis, K. Forney, Η απόλαυση της Μουσικής, Αθήνα, εκδ. Fagotto, 1996.