Το κέντρο της ζωγραφικής «Baroque» ήταν ομοίως η πόλη της Ρώμης. Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά που υιοθέτησαν οι ζωγράφοι της εποχής ήταν οι εναλλαγές φωτός και σκιάσεων, η χρησιμοποίηση έντονων χρωμάτων, οι ρεαλιστικές και ζωντανές μορφές καθώς και οι πλούσιες και πολύπλοκες συνθέσεις. Οι ζωγραφικοί πίνακες ήταν σε μεγάλη κλίμακα, όπως επίσης και οι μορφές που απεικόνιζαν, ενώ ο ρεαλισμός τους προσέδιδε στο έργο δυναμισμό και φαινομενική κίνηση.

Πολλοί από τους ζωγραφικούς πίνακες χρησιμοποιούνταν για την Αγία Τράπεζα εκκλησιών δεδομένου ότι, στο πλαίσιο των καθοδηγήσεων της Καθολικής Εκκλησίας, η επίκληση στο συναίσθημα και η θεατρικότητα της σκηνής αποτελούσε βασικό σκοπό. Αυτά τα στοιχεία πραγματοποιούνταν με τη χρησιμοποίηση φωτοσκιάσεων, την πιστή αντιγραφή της πραγματικότητας, με το πλήθος και το μεγάλο μέγεθος των μορφών καθώς και τις ολοκληρωμένες συνθέσεις. Τα στοιχεία αυτά εισήγαγαν την περίοδο «Baroque» στη ζωγραφική τέχνη με κυρίαρχους πρωταγωνιστές  τον  Μπολωνέζο Annibale Carracci (1560 – 1609) και τον  Μιλανέζος Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571 – 1610). Όλοι οι κατοπινοί ζωγράφοι επηρεάστηκαν από τα έργα αυτών, οι οποίοι παρότι φίλοι καθόρισαν δυο διαφορετικές τάσεις του «Baroque». Από τη μια ο Carracci σχεδίαζε ρεαλιστικά με απλό τρόπο και η σύνθεση του χαρακτηριζόταν από αρμονία και ομορφιά, ενώ από την άλλη ο Caravaggio θεωρείτο νατουραλιστής αφού αντέγραφε πιστά την φύση και οι μορφές του απεικόνιζαν απλούς ανθρώπους.

Η ζωγραφική «Baroque» επεκτάθηκε σε όλο τον Ευρωπαϊκό χώρο καθώς και σε Προτεσταντικές χώρες. Η θεματολογία της αποτελείτο από θρησκευτικά και μυθολογικά έργα, προσωπογραφίες, καθημερινές σκηνές και τοπία. Χαρακτηριστικότερες προσωπικότητες ζωγράφων ύφους «Baroque» αποτελούν οι Φλαμανδοί Sir Peter Paul Rubens 1577 – 1640) ο οποίος αν και εντυπωσιάστηκε από τους Ιταλούς δημιούργησε δική του τεχνοτροπία και ο Sir Anthony van Dyck (1599 – 1641) ο οποίος ειδικεύθηκε στις προσωπογραφίες, οι Γάλλοι  Nicolas Poussin (1594 – 1665) με κλασικιστικές τάσεις στα έργα του και ο Claude Lorrain (1600 – 1682) με τις τοπιογραφίες του, ο Ισπανός Velázquez στην τέχνη του οποίου φανερώνονται νατουραλιστικές τάσεις και επίσης οι Ολλανδοί Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 – 1669) με αριστουργήματα προσωπογραφιών και έργων καθημερινής ζωής και ο Johan Vermeer (1632 – 1675) με σκηνές από την καθημερινότητα των ανθρώπων.

The Descent from the Cross, Cathedral of Our Lady Antwerp

Ο Rubens μεγάλωσε στην περιοχή της Φλάνδρας, έζησε στην Ιταλία για περίπου  δέκα χρόνια και ήρθε σε επαφή με όλους τους μεγάλους ζωγράφους. Παρότι θαύμαζε τους Ιταλούς ζωγράφους, στα έργα του αποτυπώνεται ένα ιδιαίτερο ύψος με στοιχεία από την ιδιαίτερη καταγωγή του. Οι πίνακες του χαρακτηρίζονται για τη μεγάλη τους κλίμακα, για το δυναμισμό τους, τη χρησιμοποίηση έντονων χρωμάτων και φωτός, αλλά κυρίως για τη ζωντάνια που απέδιδε στις μορφές του. Ο Rubens επέστρεψε στην Antwerp από την Ιταλία το 1608 και το 1611 του δόθηκε η παραγγελία από μια συντεχνία της πόλης (Guild of Arquebusiers) να δημιουργήσει ένα τρίπτυχο για την Αγία Τράπεζα της τοπικής εκκλησίας (St Walburga) με αναπαράσταση του προστάτη Άγιου τους, του Άγιου Χριστόφορου.

Το τρίπτυχο αυτό που ονομάζεται «The Descent From the Cross» δημιουργήθηκε σε δυο φάσεις, με την κεντρική εικόνα να τοποθετείται στην Αγία Τράπεζα το 1612, ενώ τα πλευρικά φύλλα δύο χρόνια αργότερα. Όταν τα εξωτερικά φύλλα είναι κλειστά απεικονίζεται ο μεσαιωνικός μύθος του Αγ. Χριστόφορου, με την αριστερή πλευρά να αναπαριστά τον Άγιο να μεταφέρει στην πλάτη του ένα παιδί, το οποίο είναι ο Ιησούς και τη δεξιά έναν ερημίτη που κρατάει φανό. Η ύπαρξη του φανού προσδίδει δραματικότητα και θεατρικότητα ταυτόχρονα στη σύνθεση, αφού έτσι αντανακλάται το μυώδες σώμα του Αγίου, στις πλάτες του οποίου μεταφέρεται όχι ένα παιδί αλλά όλη η ανθρωπότητα.

Τα εσωτερικά πλαίσια του τριπτύχου όταν παρέμενε αυτό ανοικτό, αναπαριστούν θρησκευτικές σκηνές από επεισόδια της ιστορίας του Ιησού. Από αριστερά προς τα δεξιά αναπαρίσταται η συνάντηση της Θεοτόκου Μαρίας με την Ελισσάβετ (The Visitation), στο κέντρο η Αποκαθήλωση και στα δεξιά η Υπαπαντή (The Presentation at the Temple). Το κεντρικό ζωγραφικό πλαίσιο που θεωρείται ότι σχεδιάστηκε πρώτο αναπαριστά την Αποκαθήλωση του Ιησού. Η σύνθεση είναι πλούσια με πολλές μορφές και δραματικά στοιχεία. Το άψυχο σώμα του Ιησού με το σάβανο έχει τοποθετηθεί στο κέντρο διαγωνίως ενώ συγκρατείται από τον αγαπημένο του μαθητή τον Ιωάννη, η μορφή με τα κόκκινα, καθώς και τον Νικόδημο στα δεξιά και τον Ιωσήφ της Αριμαθαίας στα αριστερά. Οι τρείς γυναικείες μορφές αναπαριστούν τη Μαρία Μαγδαληνή, με το πράσινο ένδυμα, τη Μαρία του Κλέοπα με το μωβ ένδυμα, ενώ η μητέρα του Θεοτόκος Μαρία με τα μπλε υψώνει το χέρι της και ακουμπά το σώμα απαλά. Το αριστερό πλαίσιο αναπαριστά τη συνάντηση της κυοφορούσας Θεοτόκου Μαρία με την Ελισσάβετ και το Ζαχαρία και διαθέτει πολλά αλληγορικά στοιχεία, κίνηση των μορφών και πλούσιους χρωματισμούς, ενώ χαρακτηριστικό είναι το βλέμμα της υπηρέτριας προς τον παρατηρητή σα να περιμένει πιθανώς μια απάντηση. Τέλος στο δεξιό πλαίσιο αναπαρίσταται η Υπαπαντή του Κυρίου όπου το βρέφος δίδεται στον Προφήτη Συμεών ο οποίος κοιτάζει προς τον ουρανό από όπου ένα απροσδιόριστο φως πέφτει πάνω στις μορφές. Η συνολική σύνθεση του τρίπτυχου ενοποιείται χάριν του θέματος της. Ο Rubens με δραματικό τόνο και θεατρικές μορφές αναπαριστά σε κάθε πλαίσιο μια μορφή που φέρει τον Ιησού, θέλοντας έτσι να προσδώσει το μήνυμα ότι εάν ο πιστός ακολουθήσει το παράδειγμα της Θεοτόκου Μαρίας και συμμορφωθεί με το θέλημα του Κυρίου συμμετέχοντας σε καλές πράξεις και στα μυστήρια, τότε επέρχεται η Σωτηρία του.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Gombrich E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1998.

Wiesner-Hanks Merry E., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη, 1450-1789, μετάφρ. Ελένη Καλογιάννη, Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαρά, 2008.

Πολλά στοιχεία αναφορικά με το τρίπτυχο του Rubens «The Descent From the Cross»  αντλήθηκαν από τις ακόλουθες εργασίες – κείμενα που αναζητήθηκαν μέσω του διαδικτύου:

1. Anna M. McKay, “Ave Maria: Mary and the Redemption in renaissance paintings of the visitation”, A Thesis Submitted to the Faculty of Baylor University In Partial Fulfillment of the Requirements for the Honors Program, Waco, Texas May, 2016.

2. Jos Verhulst, ‘The esoteric content of the Descent from the Cross, P.P. Rubens 1612; Our Lady Cathedral, Antwerp”, Part I, Via Libra, December, 2014., 3. Charles Scribner III, “Rubens”, Published May 25th 1989, by Harry N. Abrams.