Τον 17^ο αιώνα πραγματοποιούνται σημαντικές ανακατατάξεις στον Ευρωπαϊκό χώρο που επηρεάζουν όλους τους τομείς της κοινωνικό-πολιτικής ζωής των ανθρώπων καθώς και τις μετέπειτα εξελίξεις. Από τη μια μεριά με την κατάκτηση του Νέου Κόσμου δημιουργούνται Ευρωπαϊκές Αυτοκρατορίες και ενισχύονται τα εθνικά κράτη και ο μοναρχικός πολιτικός θεσμός, ενώ από την άλλη η αντιμετώπιση της θρησκευτικής μεταρρύθμισης του Λούθηρου από την Καθολική Εκκλησία μέσω του κινήματος της Αντιμεταρρύθμισης έχει ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα ενός οδυνηρού θρησκευτικού πολέμου, του Τριακονταετή (1618 – 1648).  Επιπρόσθετα, η ανάπτυξη νέων φιλοσοφικών αναζητήσεων περί της γνώσης και της θέσης του ατόμου στην κοινωνία αλλά και η εδραίωση της εμπορικής επανάστασης είχαν ως αποτέλεσμα την ισχυροποίηση της ανερχόμενη αστικής τάξης.    

Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν παρέμεινε αμέτοχη την εποχή εκείνη αφού εμφανίστηκαν νέες τάσεις ενώ η κοινωνική θέση του καλλιτέχνη διαφοροποιήθηκε και αναβαθμίστηκε. Η χρονική περίοδος που διαδέχθηκε την «Αναγέννηση» είχε να επιδείξει σημαντικές διαφοροποιήσεις από την προγενέστερη καλλιτεχνική δημιουργία και στα τεχνουργήματα δόθηκε ο χαρακτηρισμός «Baroque».

Ο όρος «Baroque» δόθηκε από κριτικούς του 18^ου αιώνα για να χαρακτηρίσει τεχνουργήματα που δεν ακολουθούσαν τις κλασσικές φόρμες και είχε αρχικά υποτιμητική χροιά. Η ετυμολογία αυτής της γαλλικής λέξεως προέρχεται από παρόμοια της πορτογαλική ή ισπανική λέξη που είχε τη σημασία του ακανόνιστου ή ημιτελούς. Η εποχή «Baroque» εγκαινιάστηκε στην Ιταλική χερσόνησο  και κυρίως στη Ρώμη, ενώ θεωρείται ότι εκτείνεται από το 1600 έως την όψιμη περίοδος, περί το 1750, χρονιά θανάτου του Johann Sebastian Bach (1685 – 1750). Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του ύφους «Baroque» ήταν ότι απέφευγε τους περιοριστικούς κανόνες και την αυστηρότητα της κλασσικής σχολής, δίνοντας έμφαση στην υπερβολή, την πολυπλοκότητα, την κινητικότητα και τον δυναμισμό. Η καινοτομία του νέου αυτού ρυθμού ήταν ότι αφομοίωνε κλασσικά στοιχεία και τα μετουσίωνε σε ένα νέο ύφος στο οποίο κυριαρχούσε η αισθητηριακή απόλαυση, η διάχυτη δραματικότητα και θεατρικότητα και κατ‘ επέκταση ο εντυπωσιασμός. Το ύφος του  «Baroque» επεκτάθηκε γρήγορα σε όλες τις περιοχές της Ευρώπης, αλλά κυρίως στις χώρες που επικρατούσε ο Καθολικισμός δεδομένου ότι στις Προτεσταντικές περιοχές ο προπαγανδιστικός ρόλος της τέχνης δεν ήταν αποδεκτός. Παρόλα αυτά στην Ολλανδία καθώς και στην Αγγλία δημιουργήθηκαν έργα «Baroque».

Επιπλέον το 16^ο αιώνα ξεκίνησαν ήταν οι έντονες κοινωνικές συζητήσεις –  αντιπαραθέσεις περί Τέχνης και περί των νέων τάσεων της, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την αναβάθμιση του κοινωνικού ρόλου των καλλιτεχνών καθώς και αφενός μεν την εμφάνιση αυλικών ζωγράφων όπως ήταν ο  Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599 – 1660) αφετέρου δε τη διατήρηση, μουσικών συγκροτημάτων, θιάσων και ορχηστρών στις αυλές τους από βασιλιάδες και ευγενείς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η τέχνη να αποκτήσει και προπαγανδιστικό ρόλο αφού μέσω αυτής τόσο η Καθολική εξουσία όσο και οι κοσμικοί ηγεμόνες επιδείκνυαν την ισχύ τους και το κύρος τους. Η Καθολική Εκκλησία, στο απόγειο της εξουσίας της, επηρέασε την εξέλιξη του «Baroque» δεδομένου ότι χρησιμοποιήθηκε αφενός μεν ως μέσο αναπαράστασης του μεγαλείου της, αφετέρου δε για να κεντρίσει το συναίσθημα των πιστών με τα θεαματικά τελετουργικά και με τους ζωγραφικούς πίνακες ρεαλιστικών θρησκευτικών σκηνών. Παρομοίως, οι κοσμικοί ηγεμόνες με προεξέχοντα το βασιλιά της Γαλλίας Louis XIV (1638 – 1715) χρησιμοποίησαν την τέχνη ως φορέα επίδειξης, δύναμης και μεγαλείου με τη δημιουργία εντυπωσιακών αρχιτεκτονημάτων,  προσωπογραφιών και μουσικών συνόλων.

Η περίοδος για τις τέχνες και τη μουσική που σηματοδοτείται ως «Baroque» παρότι βασιζόταν στις αντιθέσεις, τον εντυπωσιασμό και τις υπερβολές απέδωσε έργα τα οποία ήταν αριστουργήματα και δημιούργησε τάσεις που καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις. Τα αρχιτεκτονήματα ενέπνεαν δέος, οι ζωγραφικοί πίνακες ήταν ζωντανές παραστάσεις και η μουσική πλέον προκαλούσε συναισθήματα στο άκουσμα της.  Επιπλέον αυτή την περίοδο εντάθηκαν οι συζητήσεις περί της τέχνης καθώς και η ευρύτερη κοινωνική συμμετοχή και ενασχόληση με αυτές. Από την άλλη όμως τα εντυπωσιακά τεχνουργήματα και η διεύρυνση του κοινού και η επαγγελματοποίηση με αυτή απέφερε και αρνητικές επιπτώσεις. Τα έργα τέχνης χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο προπαγάνδας και ανάδειξης της  ισχύος και επιπλέον η τέχνη αυτή καθαυτή εμπορευματοποιήθηκε.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Gombrich E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1998.

Machlis Joseph, Forney Kristine, Η απόλαυση της Μουσικής, Αθήνα, ΕΚΔΟΣΕΙΣ FAGOTTO, 1996.

Wiesner-Hanks Merry E., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη, 1450-1789, μετάφρ. Ελένη Καλογιάννη, Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαρά, 2008.