Η μουσική τέχνη μεταβλήθηκε επίσης αρκετά υπό την επίδραση παραγόντων όπως ήταν η ουμανιστική παιδεία, η τυπογραφία, η ανάδειξη της αστικής τάξης και η ευρύτερη χρήση της καθομιλουμένης. Η μουσική πλέον υπηρετούσε κοσμικές περιστάσεις πέραν του εκκλησιαστικού τελετουργικού, απευθυνόταν σε ευρύτερο κοινό, στόχευε στο συναίσθημά του, ενώ διακατεχόταν από απλότητα, αρμονία και ρυθμό.

Σημαντικές ήταν για την εποχή οι σκέψεις θεωρητικών της μουσικής που προέρχονταν από τη μελέτη αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων περί του εάν η μουσική επηρέαζε την ηθική διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου και εάν η μουσική έπρεπε να υποτάσσεται στο κείμενο που μελοποιούσε. Η άποψη που επικρατούσε ήταν του Αριστοτέλη, ότι η μουσική διαπαιδαγωγεί, και, για το λόγο αυτό, θεωρήθηκε από πολλούς ως μια «ελευθέρια τέχνη». Ομοίως η μουσική της εποχής όφειλε να υποτάσσεται στο κείμενο με μοναδική πρωτοτυπία το χρωματισμό της φωνής κρίσιμων λέξεων. Για το λόγο αυτό η εκκλησιαστική μουσική ήταν «a capella», ενώ σε κάποιες περιπτώσεις στην κοσμική μουσική υπήρχε οργανική συνοδεία, ιδίως λαούτου και κλαβιέ.  Από τεχνικής απόψεως αισθητή ήταν η άνθηση της αντίστιξης, κατά την οποία, διαφορετικές φωνές μιμούνται η μία την άλλη συνδυάζοντας μία πολυφωνική μελωδία,και η οποία εφαρμόστηκε στην εκκλησιαστική λειτουργία. Είδη θρησκευτικής μουσικής ήταν το μοτέτο, μία πολυφωνική «a capella» σύνθεση γραμμένη σε απλή λατινική γλώσσα, και οι ύμνοι.

Σημαντικοί εκπρόσωποι της εκκλησιαστικής μουσικής ήταν ο Josquin des Prez (1450 – 1521) και ο Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525 – 1594).  Η κοσμική μουσική είχε ευρύτερο ακροατήριο και ρεπερτόριο, ενώ παιζόταν σε κάθε κοσμική περίσταση από επαγγελματίες ή ερασιτέχνες. Είχε κατά περίπτωση συνοδεία οργάνων και συνδυαζόταν με χορό ενώ βασιζόταν σε μελοποιημένη ποίηση. Σημαντικότερο είδος κοσμικής μουσικής ήταν το μαδριγάλιο με κυριότερο εκπρόσωπο τον Claudio Giovanni Antonio Monteverdi (1567-1643). Αξιόλογοι μουσικοί εκτός της Ιταλικής χερσονήσου δραστηριοποιήθηκαν σε βόρειες περιοχές της Ευρώπης όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Βουργουνδία και η Φλάνδρα.

Λειτουργία Πάπα Μαρκέλου – Missa Papae Marcelli

O Giovanni Pierluigi γνωστός ως Palestrina θεωρείται ότι γεννήθηκε σε μια πόλη κοντά στη Ρώμη. Ήταν αρχικά οργανίστας και έπειτα διευθυντής χορωδίας μεταξύ των άλλων στην εκκλησία του Αγ. Πέτρου στη Ρώμη. Συνέθεσε πλήθος εκκλησιαστικών λειτουργιών που θεωρούνται ως αριστουργήματα δεδομένου ότι συνδυάζουν την απλότητα, την καθαρότητα της σύνθεσης και την όμορφη αντιστικτητική πολυφωνία.

Ο 16^ος αιώνας ήταν περίοδος ταραχών για την Καθολική Εκκλησία. Τότε προτάθηκαν αλλαγές της μουσικής σύνθεσης της εκκλησιαστικής λειτουργίας προς την κατεύθυνση της απλότητας των φωνών ενώ επιδιώχθηκε το εκκλησιαστικό κείμενο να είναι ευδιάκριτο. Η συγκεκριμένη λειτουργία του Palestrina «Missa Papae Marcelli» (έτος έκδοσης 1567) θεωρείται ότι αντλεί την έμπνευσή της από τον Pope Marcellus II (1501 – 1555), ο οποίος ήθελε να προβεί σε αναμορφώσεις στα εκκλησιαστικά θέματα. Ήταν γραμμένη για έξι φωνές, στη Λατινική γλώσσα, αλλά εμπεριείχε και ένα τμήμα στα Ελληνικά και παρουσιαζόταν «a capella». Θεωρήθηκε ότι αποτελούσε πρότυπο εκκλησιαστικής μουσικής λόγω της απλότητας, η οποία υιοθετήθηκε από την Καθολική Εκκλησία. Φήμες της εποχής διέδιδαν ότι λόγω αυτής της σύνθεσης διασώθηκε η πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Γκερ, Λ., Το Φανταστικό Μουσείο των Μουσικών Έργων, Αθήνα, Εκκρεμές, 2005 (1992).

Machlis Joseph, Forney Kristine, Η απόλαυση της Μουσικής, Αθήνα, ΕΚΔΟΣΕΙΣ FAGOTTO, 1996.

Michael J. Moore, B.M.E., “MISSA PAPAE MARCELLI: A COMPARATIVE ANALYSIS”, Thesis Prepared for the Degree of MASTER OF MUSIC, UNIVERSITY OF NORTH TEXAS, May 2006.