Καταγόμενος από την Φλωρεντία ο Giotto di Bondone (1267 – 1337) υπήρξε ένας πρωτοπόρος ζωγράφος. Τα έργα του θεωρούνταν καινοτόμα αφού η αναπαράσταση του θρησκευτικού θέματος και των μορφών προσέγγιζαν την πραγματικότητα ενώ οι πίνακές του διέθεταν μία αντίληψη του χώρου. Στη Φλωρεντία την εποχή εκείνη και λίγο αργότερα πραγματοποιήθηκαν εκπληκτικές αλλαγές τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στις εικαστικές τέχνες και μεγαλούργησαν σημαντικές προσωπικότητες. Οι αλλαγές αυτές συνέβησαν σταδιακά από την εποχή του Μεσαίωνα και, δεδομένης της ωρίμανσης των συνθηκών, ηγετικές φυσιογνωμίες, όπως ο Giotto, έδωσαν το έναυσμα της Αναγέννησης.

Η περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας που καλείται «Αναγέννηση» επιδέχεται πολλές ερμηνείες ως προς την σημασία του όρου και θεωρείται ότι  εκτείνεται στην Ιταλική χερσόνησο περίπου τον 15^ο και 16^ο αιώνα, σηματοδοτώντας μία νέα κουλτούρα ζωής με την ταυτόχρονη αναβίωση της αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής γραμματείας. Η περίοδος αυτή που διαδέχεται τα Μεσαιωνικά χρόνια θεωρείται από ορισμένους ιστορικούς ότι αφορά τις καλές τέχνες, ωστόσο έχει να επιδείξει σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας του Ευρωπαίου πολίτη.

Σε πολιτικό επίπεδο αναδύθηκαν για πρώτη φορά έθνη κράτη όπως της Γαλλίας και Αγγλίας ενώ από την άλλη εδραιώθηκαν οι πόλεις κράτη στη βόρεια Ιταλία όπως της Φλωρεντίας και της Βενετίας. Οι οικονομίες διαφοροποιήθηκαν δεδομένου ότι οι φεουδαρχικές σχέσεις ατόνησαν και με τη διεύρυνση των εμπορικών σχέσεων και την ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα επήλθε η εμπορική επανάσταση. Αυτά είχαν ως συνέπεια να εμφανιστεί μία νέα τάξη, οι αστοί, με σημαντική οικονομική δύναμη που χρηματοδοτούσε έργα καλλιτεχνών. Επιπρόσθετα δημιουργήθηκαν πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενώ  η εφεύρεση της τυπογραφίας διεύρυνε τη χρήση τοπικών διαλέκτων έναντι της επικρατούσας λατινικής και συνέβαλε στη διάδοση  των αρχαίων κειμένων.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αλλαγών επήλθε σταδιακή ρήξη με την προγενέστερη σχολακιστική θεώρηση των πράγματων. Η στροφή προς τον άνθρωπο και η προώθηση του εμπειρισμού και της λογικής παρατήρησης είχαν ως αποτέλεσμα την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για την κλασσική αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή γραμματεία. Οι ουμανιστικές σπουδές που εδραιώθηκαν αρχικά από τους Ιταλούς, έδιναν μεγαλύτερη σημασία στην αξία του ανθρώπου, στη δύναμη της λογικής και στην εγκόσμια ζωή. Την περίοδο εκείνη μεταφράστηκαν πολλά κείμενα της αρχαιοελληνικής γραμματείας και διαδόθηκαν στο Δυτικό Ευρωπαϊκό χώρο, ενώ ειδικότερα στην πόλη της Φλωρεντίας αναπτύχθηκε η νεοπλατωνική σχολή που δίδασκε το έργο του Πλάτωνα.

Παράλληλα με τις αλλαγές σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, εξελίξεις υπήρξαν και στον πολιτιστικό τομέα. Ειδικότερα στις εικαστικές τέχνες αφενός μεν υπήρξαν νέες τεχνικές και θεματολογία αφετέρου δε ο καλλιτέχνης απελευθερώθηκε και η τέχνη του θεωρήθηκε ότι εντασσόταν στις «ελευθέριες τέχνες». Η εξέλιξη των τεχνών στον Ευρωπαϊκό χώρο πραγματοποιήθηκε σταδιακά με κυρίαρχες τις πόλεις της Ιταλικής χερσονήσου, και κυρίως τη Φλωρεντία και κατόπιν τη Βενετία και τη Ρώμη. Επίσης σημαντικές καλλιτεχνικές μορφές την περίοδο εκείνη έχει να επιδείξει η βόρεια Ευρώπη και κυρίως η Φλάνδρα, η Γαλλία και η Γερμανία. Οι βόρειες χώρες όμως υπολείπονταν των Ιταλικών πόλεων και θεωρείται ότι η εντυπωσιακή εξέλιξη στις τέχνες ξεκίνησε στη Φλωρεντία, ενώ ειδικότερα στο πεδίο της μουσικής κυριάρχησαν οι Αυλές και παρεκκλήσια ανά την Ευρώπη. Στην Ιταλική Αναγέννηση κυρίαρχο ήταν το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών για την αρχαιότητα και για όλες τις εικαστικές τέχνες.

Οι εξελίξεις στα καλλιτεχνικά έργα υπό την επίδραση της ουμανιστικής σκέψης είχαν να κάνουν με τη μίμηση της φύσης, δηλαδή την πιστή αναπαράστασή της, την επικέντρωση στον άνθρωπο και τη συναισθηματική του φύση, τις επιστήμες και κυρίως την ανατομία και τα μαθηματικά καθώς και τη θεωρητική μελέτη αρχαίων κειμένων και κτιρίων ή ερειπίων.  Επιπρόσθετα η θεματολογία διαφοροποιείται δεδομένου ότι δεν έδιναν αποκλειστικά έμφαση σε θρησκευτικά θέματα αλλά επίσης σε κοσμικά, μυθολογικά, ιστορικά, καθώς και σε προσωπογραφίες. Η νέα αστική τάξη θεωρείτο προστάτης των τεχνών και έργα τέχνης δημιουργήθηκαν κατά παραγγελία αυτής. Επιπλέον,  χρηματοδότες υπήρξαν και οι καλλιτεχνικής φύσεως Πάπες στη Ρώμη.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Burns Ε., Ευρωπαϊκή Ιστορία Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, Τόμος Α’, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1983.

Gombrich E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1998.

Wiesner-Hanks Merry E., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη, 1450-1789, μετάφρ. Ελένη Καλογιάννη, Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαρά, 2008.