Η εκβιομηχάνιση της Ευρώπης πραγματοποιήθηκε σταδιακά διαμέσου των αιώνων και διαφοροποιήθηκε ανά περιοχές, ενώ η έναρξη της και η καλούμενη ως «βιομηχανική επανάσταση» τοποθετήθηκε στην Αγγλία προς το τέλος του 18^ου αιώνα. Η «βιομηχανική επανάσταση» είναι όρος που αναφέρεται στις ραγδαίες αλλαγές που συνέβησαν την εποχή εκείνη με στον κατασκευαστικό τομέα και ειδικότερα στον κλάδο της υφαντουργίας με την εκτεταμένη χρήση μηχανών, τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και την εμφάνιση των πρώτων εργοστασίων.

Ο όρος «πρώτο-βιομηχάνιση» αποτέλεσε σύγχρονη έννοια της οικονομικής ιστορίας που αφορούσε την περίοδο πριν τη βιομηχανική επανάσταση και αναφερόταν στην εντατικοποίηση της επέκτασης του κατασκευαστικού τομέα σε αγροτικές περιοχές  υπό τη μορφή μικρών εργαστηριών (putting-out system). Το σύστημα αυτό αναπτύχθηκε σε περιοχές των Κάτω Χωρών και είχε να κάνει με την παροχή πρώτων υλών εκ μέρους, κατά κύριο λόγο, ενός εμπόρου σε κατοίκους της υπαίθρου οι οποίοι πληρώνονταν με το κομμάτι και εν συνεχεία με την απορρόφηση της παραγωγής αυτών πάλι από τον έμπορο. Η περίοδος αυτή δηλαδή της μετάβασης από τις παραγωγικές δομές των συντεχνιών έως τα εργοστάσια της βιομηχανικής επανάστασης οριοθετήθηκε με την εμφάνιση των πρώτων οικοτεχνιών στην Ευρώπη το 15^ο αιώνα, ενώ το φαινόμενο αυτό εντατικοποιήθηκε από το 17^ο και 18^ο αιώνα κυρίως στις βορειοδυτικές περιοχές και κατά κύριο λόγο στους κλάδους της υφαντουργίας και της μεταλλουργίας. Οι παράγοντες που επέδρασαν στην εμφάνιση της πρώτο-βιομηχάνισης ήταν σύνθετοι και συνέβαλαν στο ξέσπασμα της Βιομηχανικής Επανάστασης.

Τους αιώνες πριν τη Βιομηχανική επανάσταση και κυρίως από τα μέσα του 16^ο αιώνα και εξής σημειώθηκε πνευματική απελευθέρωση δεδομένου ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι άνθρωποι το φυσικό κόσμο διαφοροποιήθηκε, με αποτέλεσμα να υφίστανται ραγδαίες εξελίξεις τόσο σε επιστημονικά όσο και σε τεχνολογικά θέματα.  Η ανθρώπινη σκέψη με τις ανακαλύψεις από την εποχή του Γαλιλαίου μέχρι της εποχή του Νεύτωνα μεταλλάχτηκαν σε πιο ορθολογικά πλαίσια και πλέον δινόταν έμφαση στον πειραματισμό. Ως εκ τούτου σταδιακά εμφανίσθηκαν τεχνολογικά επιτεύγματα όπως η τυπογραφία, όργανα ακριβείας και εξελίξεις σε τομείς όπως η ναυσιπλοΐα, η μεταλλουργία, τα πυροβόλα όπλα και γενικότερα δόθηκε ώθηση σε διαφόρους κλάδους όπως της μηχανικής. Επιπλέον παράγοντας που διαμόρφωσε τη νοοτροπία της εποχής και συνετέλεσε στην αλλαγή του τρόπου σκέψης ήταν το κίνημα της Μεταρρύθμισης το οποίο συνέβαλε ώστε ο σύγχρονος της εποχής άνθρωπος να στραφεί περισσότερο προς τον ορθολογισμό, τον ατομισμό και την ενίσχυση του επιχειρηματικού πνεύματος. Επιπρόσθετα, η πνευματική αυτή απελευθέρωση έδωσε ώθηση στην εκπαίδευση και στην εξάπλωση της ανάγνωσης και γραφής και την ταχύτερη μετάδοση της γνώσης.

Προς το τέλος του Μεσαίωνα εμφανίσθηκε στον Ευρωπαϊκό χώρο δημογραφική επέκταση η οποία οφειλόταν σε μια σειρά παραμέτρων όπως ήταν η μείωση των ποσοστών θανάτου με την βελτίωση των όρων υγιεινής και η βελτίωση και επάρκεια των τροφών με την εισαγωγή νέων ειδών διατροφής από τις αποικίες και με την αύξηση της κτηνοτροφίας. Σημαντικός παράγοντας ήταν, επίσης η βελτίωση της αγροτικής απόδοσης η οποία οφειλόταν κυρίως στις νέες καλλιέργειες, στην εναλλαγή αυτών, στις καινοτομίες που εφαρμόστηκαν και στην αύξηση της καλλιεργήσιμης γης με αποστραγγίσεις περιοχών και αποξηράνσεις ελών.

Απόρροια αυτής της αγροτικής επανάστασης σε συνδυασμό με τη δημογραφική επέκταση και τη συνεχή αστικοποίηση του Ευρωπαϊκού χώρου ήταν να αυξηθεί η ζήτηση καταναλωτικών αγαθών από μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Η αυξημένη ζήτηση καταναλωτικών αγαθών επέφερε στις δομές της κοινωνίας αλυσιδωτές αντιδράσεις που είχαν να κάνουν με την αύξηση της παραγωγής ώστε να ικανοποιηθεί η ζήτηση, με τη διεύρυνση των εμπορικών οδών και τη βελτίωση των μεταφορών για την αναζήτηση των πρώτων υλών και με την ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα. Ο κατασκευαστικός κλάδος επεκτάθηκε ραγδαία και με τη συμβολή των τεχνολογικών καινοτομιών δόθηκε έμφαση στη μαζική παραγωγή. Οι τομείς που αναπτύχθηκαν κυρίως ήταν η υφαντουργία, η μεταλλουργία, η ναυπηγική, τα ορυχεία, η υαλουργία, η ζυθοποιεία κ.α.. Η ανάπτυξη αυτή επικουρήθηκε αφενός μεν από την αφθονία των εργατικών χεριών εκ μέρους των αγροτών και την αύξηση των ωρών εργασίας αυτών και αφετέρου δε από την ισχυροποίηση του υπερπόντιου και διεθνούς εμπορίου με την εξασφάλιση πρώτων υλών και τη συσσώρευση κεφαλαίου.

Επιπρόσθετα κατά την περίοδο που εξετάζεται πραγματοποιήθηκαν και δομικές αλλαγές σε πολιτικό επίπεδο. Η έννοια της συγκέντρωσης της εξουσίας διευρύνθηκε με την εμφάνιση μοναρχικών καθεστώτων ή συνταγματικών μοναρχιών. Οι νέοι θεσμοί διακυβέρνησης συνέβαλαν σε τομείς όπως της εκπαίδευσης και των μεταφορών και συνετέλεσαν στον περιορισμό της ισχύος προνομιούχων ομάδων και στη διασφάλιση του διεθνούς εμπορίου με πολεμικές διενέξεις μεγάλης κλίμακας. Κύριος παράγοντας συμβολής εκ μέρους του κράτους στην αναδιάρθρωση της οικονομίας ήταν ο περιορισμός των μονοπωλίων, που εκφράζονταν κατά κύριο λόγο με τα δικαιώματα των συντεχνιών. Οι θεσμικές ρυθμίσεις για την εξάλειψη των μονοπωλίων είχαν ως συνέπεια την αναζωογόνηση του εμπορίου, την προσφορά κινήτρων για την εφαρμογή καινοτομιών και γενικότερα την άνθηση του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Ενδεικτική Βιβιογραφία:

– Cippola Carlo, Η Ευρώπη πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση. Κοινωνία και Οικονομία 1000-1700 μ.Χ., Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1988.

– Νorth David, Δομή και μεταβολές στην Οικονομική Ιστορία, Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική, 2000.

– Wiesner-Hanks Merry E., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη, 1450-1789, μετάφρ. Ελένη Καλογιάννη, Αθήνα, Εκδόσεις Ξιφαρά, 2008.