Την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η επικρατούσα φιλοσοφία της επιστήμης ήταν ο Λογικός Θετικισμός. Από την δεκαετία του 1960 άρχισαν να διατυπώνονται ενστάσεις για την αξιοπιστία του Λογικού Θετικισμού και να συσσωρεύονται αναπάντητες κριτικές απέναντι του. Οι αντιδράσεις στον Λογικό Θετικισμό βασίζονταν σε κριτικές σχετικά με βασικές του αρχές και περιορισμούς, όπως η αρχή της επαληθευσιμότητας, η οποία απορρίπτονταν από νεότερες θεωρήσεις καθώς και η διάκριση μεταξύ παρατηρήσεων και θεωριών η οποία θεωρήθηκε αυθαίρετη. Σημαντικότερος όμως παράγοντας που επέδρασε καταλυτικά στην απαξίωση του ήταν ο αντί-ιστορικός χαρακτήρας του.
Την εποχή εκείνη αναπτύχθηκε περαιτέρω ο επιστημονικός κλάδος της ιστορίας των επιστημών, από τον οποίο λαμβάνονταν πορίσματα σχετικά με τις ιδέες και την ιστορική τους εξέλιξη. Η ιστορική έρευνα φανέρωσε ότι οι επιστημονικές θεωρίες σχετίζονται με το κοινωνικό περιβάλλον και ως εκ τούτου αυτές πρέπει να τις διαχειριζόμαστε ως οργανωμένες δομές. Πρώτος που υποστήριξε την άποψη αυτή ήταν ο Thomas Kuhn (1922 – 1996) με το σύγγραμμα του «Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων» που εκδόθηκε το 1962 και το οποίο βασιζόταν στην ιστορικιστική θεώρηση διαμορφώνοντας ένα νέο επιστημολογικό ρεύμα.

Ο Thomas Kuhn ως ιστορικός της επιστήμης στο σύγγραμμα του μελέτησε τα ιστορικά δεδομένα των επιστημών. Η κυρίαρχη έννοια που εισαγόταν με το βιβλίο του ήταν η έννοια του «παραδείγματος». Η έννοια αυτή δεν επιδεχόταν ακριβή ορισμό αλλά γενικά συμπεριελάμβανε τους νόμους, τις θεωρίες και τις μεθόδους που υιοθετούνταν από μία επιστημονική κοινότητα για τη διερεύνηση του επιστημονικού πεδίου με το οποίο απασχολούταν.

Η χρονική περίοδος κατά την οποία κυριαρχούσε ένα και μοναδικό παράδειγμα ονομάζεται, σύμφωνα με τον Kuhn, κανονική επιστήμη και η επιστημονική κοινότητα που έχει εκπαιδευτεί και εργάζεται στα πλαίσια αυτού του παραδείγματος δραστηριοποιείται στην ερευνητική επίλυση γρίφων. Δηλαδή προσπαθούσε να προσαρμόσει τις επιστημονικές θεωρίες του παραδείγματος στη φύση καθοδηγούμενη από τις βασικές παραδοχές του. Οι προς επίλυση γρίφοι που αντιστέκονται θεωρούνται ανωμαλίες και στις περιπτώσεις που αυτές αντιτίθενται σε θεμελιώδεις παραδοχές του παραδείγματος θεωρείται ότι η κανονική επιστήμη βρίσκεται σε κρίση. Η κρίση οδηγεί σε επιστημονική επανάσταση και στην ανάδειξη ενός νέου παραδείγματος το οποίο πλέον υιοθετείται από την επιστημονική κοινότητα. Σχηματικά η επιστημονική εξέλιξη αναπαρίσταται από τον Kuhn ως εξής: Προ-επιστήμη – Παράδειγμα (αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα) – κανονική επιστήμη (εμφάνιση ανωμαλιών) – κρίση – επιστημονική επανάσταση – νέο παράδειγμα (αποδεκτό από την νέα επιστημονική κοινότητα) – νέα κανονική επιστήμη κ.ο.κ..

Στη νέα αυτή φιλοσοφική θεώρηση για την επιστήμη του Kuhn ασκήθηκε έντονη κριτική δεδομένου ότι για πρώτη φορά προτεινόταν να εγκαταλειφθούν βασικές έννοιες που δέσποζαν στη δυτική φιλοσοφία της επιστήμης όπως ο ορθολογισμός και η αντικειμενικότητα. Σημαντικές ενστάσεις αφορούσαν τον ισχυρισμό του ότι τα ανταγωνιστικά παραδείγματα θεωρούνταν ασύμμετρα, ότι δηλαδή μεταξύ των παραδειγμάτων δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει επικοινωνία ούτε κάποια λογική αναγωγή του ενός στο άλλο. Η θεώρηση αυτή έρχονταν σε αντίθεση με την ιδέα της αντικειμενικότητας της επιστήμης, εφόσον δυο ανταγωνιστικές θεωρίες δεν ήταν δυνατόν να συγκριθούν και η επικράτηση της μίας έναντι της άλλης εξαρτάτο από ένα ευρύ φάσμα εξωτερικών προς αυτήν παραγόντων και ως εκ τούτου η αντικειμενικότητα αντικαθίστατο από υποκειμενικούς παράγοντες. Επίσης κριτική δέχτηκε ο Kuhn για την άποψη που διετύπωσε ότι το νέο παράδειγμα εκτοπίζεται από το παλαιό όταν η επιστημονική κοινότητα στο σύνολο της το υιοθετήσει. Υπό την έννοια αυτή η επιστήμη χάνει την ορθολογικότητα της και υπερισχύουν σχετικιστικά πλαίσια δεδομένου ότι για την αξιολόγηση μίας θεωρίας δε χρησιμοποιούνται καθολικά κριτήρια αλλά οι ιδέες και αξίες της εκάστοτε επιστημονικής κοινότητας που κυριαρχούν τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.

Γενικότερα οι απόψεις του Kuhn συνέβαλλαν σε μια νέα θεώρηση της φιλοσοφίας της επιστήμης αφού η θεωρία του αποτέλεσε την εδραίωση ενός νέου παραδείγματος για αυτήν. Βασική παράμετρος που έπρεπε η επιστημολογία να λαμβάνει υπόψη της ήταν ότι τα ιστορικά δεδομένα των επιστημών δεν έπρεπε να παραγνωρίζονται διότι τα επιστημονικά δρώμενα δεν ήταν ξεκομμένα από την κοινωνία αλλά βρίσκονταν σε αλληλεπίδραση με αυτήν. Επιπλέον απέδωσε νέες ερμηνείες στην έννοια της προόδου των επιστημών και της αλήθειας που μας φανερώνουν αυτές. Υποστήριξε ότι η επιστήμη εξελίσσεται εντός του πλαισίου ενός παραδείγματος, ακόμα και στις περιόδους των επαναστάσεων, αλλά η πρόοδος αυτή δεν ήταν συνεχής διαδικασία και δεν διασφαλιζόταν ότι όδευε προς την πραγματική αλήθεια.

Ενδεικτική Βιβιογραφία:

1. A.F. Chalmers, Τι είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;, Παν. Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2011.

2.Βασίλης Κάλφας, Ριζικές ανακατατάξεις στη σύγχρονη αγγλοσαξονική επιστημολογία: Ο Thomas S. Kuhn και η στροφή της δεκαετίας 1960-70, (Εισαγωγή του επιμελητή στο σύγγραμμα: Thomas S. Kuhn, Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων, Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα, 1980.)