Τα φιλοσοφικά συγγράμματα του Πλάτωνα Συμπόσιο και Πολιτεία συγκαταλέγονται στα έργα της μέσης περιόδου της ζωής του, όπως εξάλλου ο Μένων και ο Φαίδρος.

Το Συμπόσιο εικάζεται ότι γράφτηκε μετά το 385 π.Χ. και αποτελεί αφήγηση του Απολλόδωρου για μια συνάντηση που διαδραματίστηκε στο σπίτι του Αγάθωνα. Ο τραγικός ποιητής Αγάθωνας, όπως εξιστορείται, είχε κερδίσει σε ποιητικούς αγώνες και είχε καλέσει στο σπίτι του διανοούμενους για να συνομιλήσουν με θέμα το θεό Έρωτα. Ο καθένας από τους συνδαιτυμόνες διατύπωσε την άποψή του για το θεό η οποία παρατίθεται στο σύγγραμμα υπό την μορφή μονολόγου.Ο διάλογος Πολιτεία πιστεύεται ότι γράφτηκε από τον Πλάτωνα περί την δεκαετία 380-370π.Χ. Ο Σωκράτης κατέχει ρόλο αφηγητή μίας συζήτησης που είχε την προηγούμενη μέρα στον Πειραιά στο σπίτι ενός μέτοικου από τις Συρακούσες. Η συζήτηση αυτή διαπραγματεύονταν κατά κύριο λόγο την ερμηνεία του όρου δικαιοσύνη, την ιδέα του Αγαθού καθώς και τη σπουδαιότητα της ορθής παίδευσης των νέων και το ότι αυτά αποτελούν αυτοσκοπό για τη λειτουργία μίας ιδανικής Πολιτείας.

Στα συγγράμματα αυτά ο Πλάτων στήριξε την επιχειρηματολογία του  στη βασική του, από οντολογικής και γνωσιολογικής σκοπιάς, φιλοσοφική θεωρία, την αποκαλούμενη «Θεωρία Ιδεών/Ειδών». Οι Ιδέες θεωρούνταν νοητές οντότητες διακριτές μεταξύ τους που αποτελούσαν την ιδανική τελειότητα οποιουδήποτε αισθητού είδους ή αντικειμένου. Το κάθε αντικείμενο ή έννοια μετείχε λίγο ή πολύ στην Ιδέα αυτή. Η δικαιοσύνη, η ομορφιά, η αρετή, το αγαθό ήταν παραδείγματα Ιδεών.Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο ενάρετος άνθρωπος θα όφειλε να έχει στη ζωή του ως αυτοσκοπό την προσέγγιση και την κατάκτηση των Ιδεών αυτών. Επιπρόσθετα θεωρούσε ότι οι  ενασχολούμενοι με τη φιλοσοφία ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να προσεγγίσουν και να κατανοήσουν τις Ιδέες. Η κατανόηση των Ιδεών σήμαινε κατάκτηση σοφίας, την οποία σε μια ιδανική Πολιτεία θα έπρεπε να εφαρμόζουν και να μεταδίδουν.

Στην εργασία αυτή πραγματευόμαστε χωρία από το Συμπόσιο και την Πολιτεία. Στο Συμπόσιο επικεντρωνόμαστε στο μονόλογο του Σωκράτη, όπου εκτίθεται η εμπειρία που αποκόμισε όταν συναναστράφηκε με τη μάντισσα Διοτίμα και μυήθηκε στο θέμα του Έρωτα, ενώ στην Πολιτεία εστιάζουμε στην αλληγορική αναπαράσταση της εικόνας της γραμμής και του σπηλαίου. Στα χωρία αυτά παρουσιάζονται οι απόψεις του Πλάτωνα σε θέματα διαπαιδαγώγησης και παίδευσης των ανθρώπων. Από τη μια μεριά έχουμε τη δημιουργική ορμή του Έρωτα που, όταν κατακλύζει την ανθρώπινη ψυχή, την ωθεί να υπερβεί τον εαυτό της και να προσεγγίσει τις Ιδέες, δηλαδή τη γνώση και τη σοφία. Από την άλλη μέσω των αλληγορικών εικόνων που παρατίθενται στην Πολιτεία φανερώνεται η σημασία για τον άνθρωπο να εκμεταλλεύεται την ορμή αυτή προς αναζήτηση του ωραίου, ώστε να ξεφεύγει από το σκοτάδι, την άγνοια, και να βγαίνει στο φως, στη γνώση.

Στο Συμπόσιο ο μονόλογος του Σωκράτη ήταν η αφήγηση του διάλογου του ιδίου με τη μάντισσα Διοτίμα. Η γυναικεία αυτή μορφή μετέδωσε στον ίδιο γνώσεις περί του Έρωτα και του αποκάλυψε τη φύση και τη δράση του. Αρχικά παρουσίασε τη συνθετική φύση του Έρωτα, όπου και τονίστηκε ότι αυτός δεν είναι ούτε θεός ούτε θνητός, αλλά κάτι ενδιάμεσο, δηλαδή Δαίμων. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η Διοτίμα οι δαίμονες βρίσκονται μεταξύ ανθρώπων και θεών, βοηθούν στην επικοινωνία αυτών και γενικότερα στο ότι «…γεμίζει το κενό, ώστε το σύμπαν να έχει συνοχή εσωτερική». Κατόπιν γίνεται αναφορά στην πατρότητα του δαίμονα αυτού, περιγράφεται το πώς γεννήθηκε και αναφέρεται ότι γονείς του είναι ο Πόρος και η Πενία.

Ο Πλάτωνας συνέθεσε τη φύση του Έρωτα αναφέροντας τον ως δαίμονα και ότι υπηρετεί την θεά Αφροδίτη.Αποτέλεσμα αυτών είναι να αποδίδονται στον Έρωτα χαρακτηριστικά που δικαιολογούν τη δράση του. Ο Έρως ως ενδιάμεσος μεταξύ ανθρώπων και θεών είχε λειτουργία δυναμική που διέγειρε την ανθρώπινη ψυχή προς την ικανοποίηση αναγκών και την απόκτηση υλικών τα οποία δεν κατείχε. Δεδομένης της μητρικής του καταγωγής ο Έρως είχε «…σύντροφον την στέρησιν.», δηλαδή του δημιουργείτο αίσθημα απουσίας αξιών, από την άλλη όμως λόγω της πατρικής του καταγωγής του διέθετε τα χαρακτηριστικά του κυνηγού και ενεργητικότητα και έτσι ποθούσε να αποκτήσει παντοτινά οποιαδήποτε αξία στερείτο. Επιπρόσθετα ως ακόλουθος της Αφροδίτης «…είναι ερωτευμένος με το ωραίο,…», αναγεννάται εντός του ωραίου και αναζητά πάντα το ωραίο. Ως εκ τούτου ο Έρως απελευθέρωνε στην ψυχή του εραστή τη δημιουργική εκείνη δύναμη για να κατακτήσει τον στόχο του που διακατεχόταν από την  ωραιότητα. Γενικότερα σύμφωνα με την θεωρία του Πλάτωνα ο Έρως προκαλείται από την ίδια την Ιδέα του Ωραίου και ταυτιζόταν αφενός μεν με το φιλόσοφο που αναζητά τη σοφία και αφετέρου με την άξια της αθανασίας που αναζητά την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση.

Ο Έρως σύμφωνα με τον Πλάτωνα αποτελούσε διανοητική λειτουργία της ψυχής και η δράση του δεν περιοριζόταν αποκλειστικά προς την προσέγγιση του άλλου φύλου για διαιώνιση του είδους. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε  στον λόγο του ο Σωκράτης, πέραν του σωματικού τόκου υφίσταται και τόκος της ψυχής, ο οποίος θεωρείται και ανώτερος. Ως εκ τούτου ο Έρωτας στους ανθρώπους ενεργοποιούσε την ψυχή με μοναδική προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού την ύπαρξη κάτι του ωραίου, δηλαδή το αντικείμενο του έρωτα θα πρέπει να μετέχει της Ιδέας του Ωραίου.

Πέραν της λατρείας του όμορφου προσώπου το αντικείμενο του έρωτα είχε να κάνει με πνευματικά επιτεύγματα όπως είναι η ποίηση, η διδασκαλία, η επιστήμη, η φιλοσοφία. Ειδικότερα οι βαθμοί μυήσεως της ερωτικής μυσταγωγίας που μπορούσε να δεχθεί μια ψυχή προχωρούσαν ανάλογα με την μορφή του ερωτικού αντικειμένου. Ο πρώτος και κατώτερος βαθμός, εφόσον θεωρείτο και δείγμα ανωριμότητας της ψυχής, αφορούσε την ερωτική προσήλωση προς ένα όμορφο πρόσωπο, ενώ οι επόμενοι βαθμοί αναφέρονταν στην ψυχική γονιμοποίηση δηλαδή σε πνευματικά επιτεύγματα. Η ερωτική αυτή ενέργεια σταδιακά και όσο το αντικείμενο του έρωτα χαρακτηριζόταν από ωραιότητα, βοηθούσε την ψυχή να αποκτήσει όλο και περισσότερες αξίες. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται «…εμπνεόμενος, πλήθος ωραίους και υψηλούς λόγους να γεννά και σκέψεις εις ένα πόθον μέσα πνευματικότητας ανεξάντλητον,..». Οι αξίες αυτές αφορούσαν το νοητό κόσμο δηλαδή την ενασχόληση με τις επιστήμες, τα μαθηματικά, την έρευνα.Στον τελευταίο βαθμό μυήσεως, η ψυχή ταυτιζόταν με τη φιλοσοφία και έτσι μπορούσε να αντικρίσει «…ένα κάλλος θαυμάσιας φύσεως…» και να κατανοήσει την Ιδέα του Ωραίου και γενικά τις Ιδέες αυτές καθαυτές.

Ως εκ τούτου ο Έρως ήταν η δύναμη που εξύψωνε τον άνθρωπο και τον μετέτρεπε σε φιλόσοφο. Για να επιτευχθεί αυτό έπρεπε η ανθρώπινη ψυχή να διακρίνει την ωραιότητα του αντικειμένου, οτιδήποτε κι αν ήταν αυτό, η οποία θα ξυπνούσε το δαίμονα μέσα της και τη δίψα για δημιουργία. Η ωραιότητα αυτή θα ωθούσε τον άνθρωπο στην κατάκτηση των Ιδεών δηλαδή όλων των ωραίων πραγμάτων όπως ήταν η γνώση, η ομορφιά, η ευτυχία και η αρετή.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Μανιάτης Γεώργιος, Σύντομη Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.Πλάτων, Συμπόσιον, μτφ. Ι. Συκουτρής, Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών και Εστία, 2002, 201d-212c.

Πλάτων, Συμπόσιον, μτφ. Η. Ανδρεάδη, Κάκτος, 1992, σσ. 1-20.

Πλάτων, Πολιτεία, μτφ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Αθήνα, Πόλις, 2002,σσ. 9-23, 504e-511e (ήλιος/ γραμμή), 514a-520d (μύθος σπηλαίου).

Συκουτρής, Ιωάννης, «Πρόλογος» στο Πλάτωνος Συμπόσιον, Αθήνα, Πόλις, 2002, σσ. 152-159 & 189-229.

Annas, Julia, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, Αθήνα: Καλέντης, 2006, κεφ.10.

Vlastos Gregory, Πλατωνικές Μελέτες, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2000, Μέρος Ι.