Το μυθιστόρημα του Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» αποτέλεσε το πιο αντιπροσωπευτικό βιβλίο του κινήματος «Θύελλα και Ορμή» και τον πρόδρομο του γερμανικού ρομαντισμού. Το έργο αυτό που εκδόθηκε το 1774 είχε τη μορφή επιστολών και διαπραγματευόταν τον ανεκπλήρωτο έρωτα του Βέρθερου προς τη Λόττε.

Ο Bernd Heinrich Wilhelm von Kleist (1777 – 1811) δεν εντασσόταν στους γερμανούς ρομαντικούς συγγραφείς και θεωρήθηκε μοντέρνος για την εποχή. Τα έργα του όπως η νουβέλα «Ο σεισμός στη Χιλή» που εκδόθηκε το 1807 χαρακτηρίζονταν από τον περιεκτικό αφηγηματικό τους λόγο και  από την ειρωνεία και την τραγικότητα των καταστάσεων και των χαρακτήρων.

Στις δύο επιστολές του μυθιστορήματος «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» ο συγγραφέας αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον και γενικότερα στην αίσθηση που προκαλεί η φύση. Στην πρώτη επιστολή της 10^ης Μαΐου ο ήρωας Βέρθερος ταύτισε την ευαίσθητη εσωτερική του φύση δηλαδή την ψυχή του με την εξωτερική φύση δηλαδή το φυσικό περιβάλλον:

«Μια θαυμαστή ευφροσύνη έχει καταλάβει την ψυχή μου, όμοια με τα γλυκά ανοιξιάτικά πρωινά, που απολαμβάνω με όλη την καρδιά….»

και κατ’ επέκταση τη θεοποιεί:

« Αχ να μπορούσες να το εκφράσεις αυτό, … όπως η ψυχή σου είναι καθρέπτης της απεραντοσύνης του Θεού!»

Στη δεύτερη επιστολή της 26^ης Μαΐου ο συγγραφέας παρουσιάζει τον ήρωα να αναλύει τις απόψεις του για την αισθητική. Υποστήριξε ότι η ομορφιά και η αλήθεια προέρχονται από την απλότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Η φύση ταυτίζεται με την αρμονία και η ιδιοφυία του καλλιτέχνη αναδύεται μέσω αυτής:

« ….Αυτό με ενίσχυσε στην απόφασή μου να κρατηθώ στο εξής αποκλειστικά στη φύση. Μόνο αυτή έχει άπειρο πλούτο και μόνο αυτή φτιάχνει το μεγάλο καλλιτέχνη.»,

ενώ υποστηρίζει ότι οι κανόνες αποκλειστικά και μόνο περιορίζουν και αν θέλουμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια και το ωραίο θα πρέπει να στραφούμε στη φύση:

«…ότι κι αν λένε, όλοι οι κανόνες καταστρέφουν το αληθινό αίσθημα της φύσης και την αληθινή της έκφραση.»

Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα οι αναφορές του Goethe στην φύση μπορούν να θεωρηθούν ρομαντικές δεδομένου ότι ακολουθούν τα πρότυπα των ρομαντικών συγγραφέων. Από την άλλη πλευρά στη νουβέλα του Kleist  «Ο σεισμός στη Χιλή» οι  αναφορές που γίνονται στο υπό εξέταση απόσπασμα για το φυσικό περιβάλλον εμπεριέχουν ρομαντικά στοιχεία αλλά διακατέχονται από έντονες αντιθέσεις και τραγικές καταστάσεις.

Οι ήρωες Γιοζέφα και Χερώνυμο αντιπαραβάλλουν τη φυσική καταστροφή που συντελέστηκε, δηλαδή τον σεισμό, με το δικό τους αίσθημα ευτυχίας. Με τα μάτια τους θωρούν το κατεστραμμένο φυσικό τοπίο που  έρχεται σε αντιδιαστολή με τα ευχάριστα συναισθήματα που τους διακατέχουν:

«…μες στην κοιλάδα, που τον βρήκε αυτόν, τον αγαπημένο, και μαζί μ’ αυτόν τόση ευτυχία που η κοιλάδα έμοιαζε σαν να ‘ταν η κοιλάδα της Εδέμ»

και επίσης :

«….Και πραγματικά, μέσα σ’ αυτές τις φοβερές στιγμές που όλα τα επίγεια αγαθά των ανθρώπων είχαν καταβαραθρωθεί κι όλη η φύση απειλούνταν να καταπλακωθεί με χώματα, η ανθρώπινη ψυχή φαίνονταν ν’ ανθίζει σαν ένα όμορφο λουλούδι….»

Η ευτυχία των δυο ηρώων έρχεται σε αντιπαραβολή με τους θρήνους της κοινωνίας, ενώ οι ίδιοι πιστεύουν ότι έχουν γίνει αποδεκτοί πλέον από την κοινωνία με την έλευση της νύχτας:

«Και οι ταλαίπωροι θρηνούσαν ακόμα:….Βρήκαν μια φουντωτή ροδιά, που άπλωνε μακριά τους κλώνους της, γεμάτους αρωματικούς καρπούς και το αηδόνι στην κορφή της τραγουδούσε το μεθυστικό τραγούδι του.»

Επιπρόσθετα σε άλλο χωρίο του κειμένου τονίζεται η ηρεμία της νύχτας με τα συναισθήματα που αυτή διεγείρει:

«….Στο μεταξύ κατέβηκε η πιο όμορφη νύχτα, γεμάτη λεπτά, υπέροχα αρώματα, τόσο λαμπερή και ήσυχη όπως μόνο ένας ποιητής θα την ονειρευόταν.»

Στα κείμενά του ο Kleist ανατρέχει στη φύση και αναφέρεται σε φυσικά φαινόμενα όπως είναι ο σεισμός, η νύχτα, η κοιλάδα, ενώ αντιπαραβάλλει τα συναισθήματα των ηρώων με τη φύση, στοιχεία που εμφανίζονται στη ρομαντική γραφή. Όμως ο τρόπος του διαφέρει από τους ρομαντικούς συγγραφείς της εποχής του, η γραφή του είναι περιεκτική και ψυχρή, εμπεριέχει συμβολισμούς όπως η ηρεμία της νύχτας και το δέντρο της ροδιάς και ασχολείται με την ψυχοσύνθεση των ηρώων προβάλλοντας το ειρωνικό στοιχείο και την τραγικότητα των καταστάσεων.

Ενδιεκτική Βιβλιογραφία:

Goethe J.W., Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου, μτφρ. Στέλλα Νικολούδη, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 1996, σσ. 67-68, 76-79.

Kleist H., 4 Νουβέλες: Ο σεισμός στη Χιλή, μτφρ. Θοδωρής Δασκαρόλης, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 1991, σσ. 126-133.