Το 19^ο αιώνα συντελέστηκαν επαναστάσεις και διαμορφώθηκαν κινήματα στον ευρωπαϊκό χώρο που ήρθαν σε ρήξη με το παλιό καθεστώς (ancien régime) και τα οποία είχαν τις ρίζες τους στην επιστημονική επανάσταση. Η επιστημονική επανάσταση που ξεκινά με το Nicolaus Copernicus (1473 – 1543)  και διαμορφώνεται με τον Isaac Newton (1642 – 1727) δίνει το έναυσμα αφενός μεν στην έκρηξη που θα προκαλέσει το κίνημα του Διαφωτισμού σε πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης των ευρωπαϊκών χωρών, αφετέρου δε στην εκδήλωση της βιομηχανικής επανάστασης.

Ο Βολταίρος (François-Marie Arouet, 1674 – 1778) ως πρωτεργάτης του κινήματος του Διαφωτισμού επηρεασμένος από τους Άγγλους εμπειριστές John Locke (1632 – 1704) και David Hume (1711 – 1776) διακήρυττε την ατομική ελευθερία στην έκφραση και τον λόγο καθώς και την εναντίωση σε κάθε μορφή δόγματος, ενώ οι εξελίξεις σε πεδία όπως η φυσική, χημεία, βιολογία, ιατρική, γεωλογία εδραιώνουν τη δύναμη της επιστήμης και την επέκταση της βιομηχανικής επανάστασης σε χώρες της Ευρώπης.

Την περίοδο που εξετάζουμε, δηλαδή το 19^ο αιώνα, κυριαρχεί στο χώρο της επιστήμης η γνωσιολογία του Immanuel Kant (1724 – 1804) η οποία θεωρείται ως η αντίστοιχη Κοπερνίκεια επανάσταση στον κλάδο αυτό. Το εγχείρημα του Καντ να συνδέσει το ρασιοναλισμό με τον εμπειρισμό διατυπώνοντας μια γνωσιοθεωρία που συνδύαζε τη διάνοια, δηλαδή τη λειτουργία του ανθρώπινου νου, με την αισθητικότητα, δηλαδή την εμπειρική γνώση που λαμβάνει το ανθρώπινο ον μέσω των αισθήσεών του, είχε ως αποτέλεσμα να αναχαιτίσει το σκεπτικισμό και να εδραιώσει την αιτιοκρατία. Ως εκ τούτου η επιστήμη αποτέλεσε τη μοναδική διέξοδο του ανθρώπινου γένους για τη συνεχή πρόοδο και ευημερία. Η γνωσιολογία αυτή εδραίωσε το θετικισμό που βασιζόταν στην επαγωγή και στο ότι κάθε εμπειρικό φαινόμενο έχει το αίτιό του.

Οι εξελίξεις αυτές στο κοινωνικό πολιτικό και επιστημονικό πλαίσιο επηρέασαν και τη λογοτεχνική παραγωγή. Τα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός δέχθηκαν επιρροές από τον επιστημονικό θετικισμό. Στα ρεύματα αυτά η επίδραση της επιστήμης ήταν εμφανής και ορισμένοι συγγραφείς ταύτιζαν την  επιστήμη με την τέχνη. Στη θεματολογία τους, ιδιαίτερα οι νατουραλιστές συγγραφείς, ενέτασσαν στοιχεία παρόμοια με αυτά της επιστημονικής μεθόδου, όπως η προσεκτική και συνάμα ουδέτερη παρατήρηση της κοινωνίας και του ανθρώπου, ώστε να αποδοθεί η αντικειμενική πραγματικότητα, η σχέση αίτιας αποτελέσματος στο περιβάλλον των ηρώων καθώς και η ντετερμινιστική θεώρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του ρεαλισμού θεωρούνται οι Honoré de Balzac (1799 – 1850), Gustave Flaubert (1821- 1880), Guy de Maupassan (1850 – 1893), Charles Dickens (1812 – 1870), William Thackeray (1811 – 1863), Theodor Fontane (1819 – 1898), ενώ του νατουραλισμού ο Émile Zola (1840 – 1902).

Ο Φλωμπέρ ως εκπρόσωπος του γαλλικού ρεαλισμού επηρεάστηκε από τον Μπαλζάκ. Όμως και ο ίδιος συνέβαλε στην εξέλιξη του ρεαλιστικού μυθιστορήματος με στοιχεία επιστημονικότητας. Ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ρεαλιστικού ρεύματος στη λογοτεχνία ήταν η αντικειμενική παρατήρηση και η καταγραφή της κοινωνικής πραγματικότητας με ταυτόχρονη διατήρηση από την πλευρά του λογοτέχνη ουδέτερης στάσης. Ο Φλωμπέρ σε πολλά από τα έργα του δεν επεδίωκε απλώς να περιγράψει την σύγχρονη του πραγματικότητα, αλλά αφού ο ίδιος πρωτίστως είχε εντρυφήσει σε ποικίλα θέματα, τεκμηρίωνε τις αναλύσεις του με τέτοια ακρίβεια, ώστε να προδίδει στην τεκμηρίωση αυτή επιστημονική αξία.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

1. Berstein Serge, Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος 1, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997.

2. Burns E., Ευρωπαϊκή Ιστορία Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, Τόμος Α’, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1983.